ΑΠΟ ΤΟ ΔΕΚΑΤΟΜΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗ ΔΕΚΑΤΟΜΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗ ΤΟ ΛΗΜΑ Μητριαρχία (ή η γυναικοκρατία ή μητρικόν δίκαιον)
Κοινωνικόν σύστημα καθ’ ό τα τέκνα διαδέχονται ώς πρός τό όνομα, τήν φυλετικήν συγγένειαν, τήν περιουσίαν καί τα δικαιώματα καθόλου τήν μητέρα καί ουχί τόν πατέρα, το δέ δικαίωμα τής κληρονομίας ανήκει μόνον είς τάς θυγατέρας καί ουχί είς τούς υιoύς, τής υπεροχής τής γυναικός αντανακλώσης καί επί τής κοινωνικής της έν γένει θέσεως. Δέν είνε δυνατόν ακόμη νά ορισθή ασφαλώς πότε καί πώς ίσχυσεν η μητριαρχία. Ο Ηρόδοτος ομιλεί περί τών Λυκίων ώς περί γυναικοκρατουμένου λαού, ο δέ Διόδωρoς, περιγράφει λεπτομερώς τόν τρόπον, καθ’ όν εκυβερνάτο το κράτος καί ελειτoύργει η κοινωνία τών Αμαζόνων ή Αμαζονίδων. Ταύτα όμως, ώς καί πάντα τα υπό των αρχαίων συγγραφέων παραδοθέντα, αποτελούν στοιχεία, επί τών οποίων δυσκόλως δύναταί τις νά βασισθή. Και παρά συγχρόνοις δέ πρωτογόνοις λαοίς παρετηρήθησαν πολλαχώς φαινόμενα μητριαρχικού δικαίου. Αι νεώτεραι σχετικαί έρευναι έρριψαν περισσότερον φώς είς το πρόβλημα τούτο.
Ό Βαχόφεν (Bachofen), βασισθείς κυρίως επί τών αρχαίων συγγραφέων, εθεώρησε τήν μητριαρχίαν ώς φαινόμενον χαρακτηρίζον ολόκληρον περίοδον τής ανθρωπότητος. Η δέ γένεσις αυτού δέν οφείλεται είς οικονομικάς συνθήκας, αλλ' είς ιδιαιτέραν διάθεσιν τής ψυχής, η οποία εξεδηλώθη πρωτίστως διά τής τάσεως πρός ισότητα καί ελευθερίαν. Η μητριαρχία εγεννήθει το πρώτον ώς αντίδρασις κατά τής πρωτογόνου ελευθερομειξίας, τού «ακανονίστου εταιρισμού», ώς λέγει ο Βαχόφεν. Απροστάτευτος ούσα κατ' αρχάς και παραδεδομένη είς τάς γενετησίους καταχρήσεις τού ανδρός, ηστάνθη η γυνή τήν ανάγκην, όπως αντιταχθεί είς το κράτος τών ανδρών καί όπως επιβάλει την αυστηράν έν τή ζωή πειθαρχίαν. Χαρακτηριστική τής τάσεως ταύτης είναι η λατρεία τής Δήμητρος. Ο δέ θεσμός τών Αμαζόνων υπήρξεν ομαδικόν φαινόμενον καί δή φαινόμενον προηγηθέν τού κανονικού μητρικού δικαίου, αντίδρασις τών γυναικών ολοκλήρου λαού όπως αντιμετωπίσωσι τόν άνδρα πολεμικώς ογανωμέναι Το μητρικόν δίκαιον ενεφανίσθη αγότερον ώς το καθεστώς υπό το οποίον παρεμερίσθη η υπερβολή τού θεσμού των Αμαζόνων, διατηρηθείσης απλώς της αρχής, εφ' ής ο θεσμός oύτoς εβασίσθη.
Η πτώσις τής μητριαρχίας καί η αντικατάστασίς της υπό τού πατριαρχικού δικαίου οφείλεται κατά τόν Βαχόφεν είς θεμελιώδη μεταβολήν της ψυχικής διαθέσεως του άνθρώπου,
Η θεωρία τού Βαχόφεν επί μακρόν ηγνοήθη ή εχαρακτηρίσθη ώς αποκρουστέα. Όχι μόνον ο Μόμμσεν καί οί ρωμαϊσταί, αλλά καί γνώσται τής ελληνικής αρχαιότητος, ώς ο Ερβιν Ρόδε, καί φιλόλογοι, ώς ο Ούζενερ, εχαρακτήρισαν τήν μητριαρχίαν ώς μηδέποτε υπάρξασαν. Καί όσοι έκ τών ολίγων εθνολόγων τού ΙΘ' αιώνος απέδωκαν σημασίαν είς το φαινόμενον τής μητριαρχίας, εθεώρησαν τούτο ώς φαινόμενον μεμονωμένον καί απέκρουσαν τήν γνώμην, καθ’ ήν η μητριαρχία συνεδέθη πρός ωρισμένην γενικήν βαθμίδα εξελίξεως τής ανθρωπότητος. Τούτο ισχύει καί έν σχέσει πρός νεωτέρους τινάς ερευνητάς. Αυτός ούτος ο Βούντ ηρκέσθη είς τήν περιωρισμένην αναγνώρισιν τής μητριαρχίας ώς θεσμοϋ ισχύσαντος ύφ' ώρισμένας ειδικάς συνθήκας είς ολίγους τινάς λαούς. Καί ο Α. Ελευθερόπουλος θεωρεί το μητρικόν δίκαιον ώς θεσμόν, όστις ουδέποτε ίσχυσε γενικώς. Παραλλήλως πρός το μητρικόν δίκαιον ανεπτύχθη, κατ' αυτόν, καί το πατρικόν δίκαιον.
Μετά τόν Βαχόφεν πρώτος ο Φρ. Ένγελς, βασισθείς καί επί τών ερευνών τού Μόργαν, εχαρακτήρισε τήν μητριαρχίαν ώς μίαν έκ τών γενικών βαθμίδων εξελιξεως, άς αναγκαίως διήλθεν η άνθρωπότης. Κατά τα πρώτα στάδια τής κοινωνικής εξελίξεως κατείχεν η γυνή σπουδαιοτάτην θέσιν, ασκούσαν δύναμιν μεγάλην ουχί μόνον έν τώ οίκω, αλλά και έν τώ γένει ολοκλήρω. Ό θεσμός τών γενών είχε γενικώς προέλευσιν μητριαρχικήν. Η μεγίστη τών επαναστάσεων έν τή αναπτύξει τού θεσμού τής οικογενείας προεκλήθη έκ τής ανατροπής τού μητρικού δικαίου και της νίκης τού ανδρικού στοιχείου. Παραλλήλως πρός τήν διαδικασίαν, δι’ ής έν τη εξελίξει τής κοινωνίας ήρξατo συσσωρευόμενος ο πλούτος, ησθάνθη καί ό άνήρ την ανάγκην, όπως υψωθεί υπεράνω της γυναικός και όπως έκμεταλλευθή την ανωτέραν του έν τή οικογενεία θέσιν διά νά ανατρέψη τούς όρους, ύφ' ούς κατά παράδοσιν διενηργείτο η κληρονομική διαδοχή, δημιουργών όρους ευνοούντας τα ίδια αυτού τέκνα. Η ανατροπή τών πρωτογόνων μητριαρχικών εστιών συνδέεται πρός τόν πρώτον καταμερισμόν τών έργων, όστις εσημειώθη είς τάς κοινωνίας τών ανθρώπων, τουτέστι πρός τόν καταμερισμόν, όστις προεκλήθη έκ τοϋ αποχωρισμοϋ τών φυλών τών ποιμένων καί έν γένει τών κτηνοτρόφων έκ τής μάζης τών κυνηγών. Ό Ένγελς δηλ. εξηγεί τήν μητριαρχίαν ώς φαινόμενον, το οποίον οφείλεται είς ώρισμένα οικονομικά αίτια.
Αι νεώτεραι έρευναι εμφανίζονται επικυροϋσαι μάλλον τήν υπό του Ένγελς γενομένην ερμηνείαν τού φαινομένου τής μητριαρχίας. Όχι μόνον ο Βέβελ καί οι από τού Ένγελς απ' ευθείας αρυσθέντες τα φώτα των σοσιαλισταί, αλλά καί οί ανεξαρτήτως από πάσης πολιτικής σκοπιμότητος ερευνήσαντες το περί ού ο λόγος φαινόμενον εθνολόγοι καί μελετηταί τής προϊστορίας εξηγούσι τήν μητριαρχίαν μάλλον ώς σύστημα οικονομικόν. Τούτο μάλιστα ισχύει κατ' εξοχήν έν σχέσει πρός τήν σχολήν τών «καθολικών» έθνολόγων τής Βιέννης. Η σχολή αύτη, ής κύριοι αντιπρόσωποι είναι ό Γουλ. Σμίτ και ο Γούλ. Κόππερς, διετύπωσε τήν θεωρίαν περί τών κύκλων πολιτισμού, ών οι χαρακτήρες απετέλεσαν ορμητήρια καί ουχί διαδοχικώς αναπτυχθείσας, βαθμίδας εξελίξεως. Οι τρείς ούτοι κύκλοι είναι οί εξής: ο τών ανωτέρων κυνηγών ή τού εξωγάμου πατρικού δικαίου, ο τών γεωργών ή του εξωγάμου μητρικού δικαίου και ο τών κτηνοτρόφων ή τής μεγάλης οικογένειας πατρικού δικαίου. Τό μητρικόν δίκαιοv εμφανίζεται χαρακτηρίζον πρωτογενώς μόνον τόν κύκλον τών γεωργών, όπου κύριος παράγων τής εργασίας ήτο η γυνή καί όπου έξ αντιδράσεως πρός τήν υπεροχήν της ανεπτύχθησαν το πρώτον οι μετά ταύτα σπουδαιοτάτην αποστολήν εκπληρώσαντες ανδρικοί σύνδεσμοι. Όπου απαντά, έξω τού αρχεγόνου κύκλου τών γεωργών, υπεροχή τής γυναικός, εκεί η προέλευσίς της είναι εξωγενής, δηλαδή οφείλεται είς διείσδυσιν ξένων εθίμων. Οι Σμίτ καί Κόππερς θεωρούν λοιπόν το φαινόμενον τής μητριαρχίας ώς οφειλόμενον είς τόν λόγον ότι έν τη αγροτική οικονομία η γυνή ήτο ο κύριος παράγων τής εργασίας.
Παραλλήλως έν τούτοις πρός τάς ερεύνας, ών τα συμπεράσματα μνημονεύονται ανωτέρω, εσημειώθη τελευταίως καί τάσις τις επανόδου είς τάς θεωρίας τού Βαχόφεν, αποβλέπουσα είς το νά ερμηνεύση τήν μητριαρχίαν κυρίως ώς θρησκευτικόν φαινόμενον καί ουχί απλώς ώς οικονομικόν σύστημα. Η τάσις αύτη συνδέεται πρός τα ονόματα τών τελευταίων εκδοτών και ερμηνευτών του Βαχόφεν Κ. Α. Βερνουγί καί Άλφρ. Βόϋμλερ ώς καί πρός τα ονόματα τών Χάνς Μύλεσταίν και Π. Χόνιγσχάϊμ. Ό τελευταίος ούτος ειδικώς εμφανίζει τόν μητριαρχικόν κύκλον αναγόμενον ουχί είς οικovομικά ελατήρια, αλλ' εις ειδικήν θρησκευτικήν διάθεσιν καί δή διάθεσιν τείνουσαν πρός τήν μαγείαν.
ΒΙΒΛΙΟΓΡ. -Πλήν τών γενικωτέρων έργων περί κοινωνιολογίας και ψυχολογίας των λαών: J.J. Bachofen, Mutterrecht und Urreligion (Λειψία 1927). -Friedrich Engels, Der Ursprung der Familie, des Privateigentumw und des Slaals, (έκδ. 23η, Βερολίνον 1928). -R.H. Lowie, Primitive Society (1921). -W. Η. R. Rivers, Social Organisations (1924). -Wίlh. Schmidt und Wίlh. Koppers, Der Mensch aller Zeiten, τόμ. Γ’, α' μέρ.: Gesellschafl und Wirtdchsft der Volker, Ρεγενσβούργον. -Ρaul Honigsheim, Soziologische Fragestellungen in der gegenwartigen prahistorischen und ethnologischen Literαtur (έν «Kolner Viertejahrshefte fur Soziologie, 7, Jahrg., τεύχ, 3 und 4 1928). Του αυτού, Kulturkreislehre, Prahistorisch - ethnologische Zusammenhange und primitive Kunst (έν «Ipek», jahrbuch fur prahistorische und ethnographische Kunst, Λειψία 1929). - Hans Muhlestein, Die Geburt des Abendlandes (Πότσδαμ). -Baumann, Vaterrecht und Muttrrecht in Africa (Zeitιchrift fur Ethnologie 1926 τομ. 58). -Franz Oppenheimer, System der Soziologie τόμ. Δ': Abriess einer Sozial - und Wirtschaftsgeschichte Europas uon der Volkerwanderung bis zur Gegenwarf, Erste Abteilung, (Ιένα 1929). -Μ. Brίffault, The Mothers (1927). Π.Καν.
Κοινωνικόν σύστημα καθ’ ό τα τέκνα διαδέχονται ώς πρός τό όνομα, τήν φυλετικήν συγγένειαν, τήν περιουσίαν καί τα δικαιώματα καθόλου τήν μητέρα καί ουχί τόν πατέρα, το δέ δικαίωμα τής κληρονομίας ανήκει μόνον είς τάς θυγατέρας καί ουχί είς τούς υιoύς, τής υπεροχής τής γυναικός αντανακλώσης καί επί τής κοινωνικής της έν γένει θέσεως. Δέν είνε δυνατόν ακόμη νά ορισθή ασφαλώς πότε καί πώς ίσχυσεν η μητριαρχία. Ο Ηρόδοτος ομιλεί περί τών Λυκίων ώς περί γυναικοκρατουμένου λαού, ο δέ Διόδωρoς, περιγράφει λεπτομερώς τόν τρόπον, καθ’ όν εκυβερνάτο το κράτος καί ελειτoύργει η κοινωνία τών Αμαζόνων ή Αμαζονίδων. Ταύτα όμως, ώς καί πάντα τα υπό των αρχαίων συγγραφέων παραδοθέντα, αποτελούν στοιχεία, επί τών οποίων δυσκόλως δύναταί τις νά βασισθή. Και παρά συγχρόνοις δέ πρωτογόνοις λαοίς παρετηρήθησαν πολλαχώς φαινόμενα μητριαρχικού δικαίου. Αι νεώτεραι σχετικαί έρευναι έρριψαν περισσότερον φώς είς το πρόβλημα τούτο.
Ό Βαχόφεν (Bachofen), βασισθείς κυρίως επί τών αρχαίων συγγραφέων, εθεώρησε τήν μητριαρχίαν ώς φαινόμενον χαρακτηρίζον ολόκληρον περίοδον τής ανθρωπότητος. Η δέ γένεσις αυτού δέν οφείλεται είς οικονομικάς συνθήκας, αλλ' είς ιδιαιτέραν διάθεσιν τής ψυχής, η οποία εξεδηλώθη πρωτίστως διά τής τάσεως πρός ισότητα καί ελευθερίαν. Η μητριαρχία εγεννήθει το πρώτον ώς αντίδρασις κατά τής πρωτογόνου ελευθερομειξίας, τού «ακανονίστου εταιρισμού», ώς λέγει ο Βαχόφεν. Απροστάτευτος ούσα κατ' αρχάς και παραδεδομένη είς τάς γενετησίους καταχρήσεις τού ανδρός, ηστάνθη η γυνή τήν ανάγκην, όπως αντιταχθεί είς το κράτος τών ανδρών καί όπως επιβάλει την αυστηράν έν τή ζωή πειθαρχίαν. Χαρακτηριστική τής τάσεως ταύτης είναι η λατρεία τής Δήμητρος. Ο δέ θεσμός τών Αμαζόνων υπήρξεν ομαδικόν φαινόμενον καί δή φαινόμενον προηγηθέν τού κανονικού μητρικού δικαίου, αντίδρασις τών γυναικών ολοκλήρου λαού όπως αντιμετωπίσωσι τόν άνδρα πολεμικώς ογανωμέναι Το μητρικόν δίκαιον ενεφανίσθη αγότερον ώς το καθεστώς υπό το οποίον παρεμερίσθη η υπερβολή τού θεσμού των Αμαζόνων, διατηρηθείσης απλώς της αρχής, εφ' ής ο θεσμός oύτoς εβασίσθη.
Η πτώσις τής μητριαρχίας καί η αντικατάστασίς της υπό τού πατριαρχικού δικαίου οφείλεται κατά τόν Βαχόφεν είς θεμελιώδη μεταβολήν της ψυχικής διαθέσεως του άνθρώπου,
Η θεωρία τού Βαχόφεν επί μακρόν ηγνοήθη ή εχαρακτηρίσθη ώς αποκρουστέα. Όχι μόνον ο Μόμμσεν καί οί ρωμαϊσταί, αλλά καί γνώσται τής ελληνικής αρχαιότητος, ώς ο Ερβιν Ρόδε, καί φιλόλογοι, ώς ο Ούζενερ, εχαρακτήρισαν τήν μητριαρχίαν ώς μηδέποτε υπάρξασαν. Καί όσοι έκ τών ολίγων εθνολόγων τού ΙΘ' αιώνος απέδωκαν σημασίαν είς το φαινόμενον τής μητριαρχίας, εθεώρησαν τούτο ώς φαινόμενον μεμονωμένον καί απέκρουσαν τήν γνώμην, καθ’ ήν η μητριαρχία συνεδέθη πρός ωρισμένην γενικήν βαθμίδα εξελίξεως τής ανθρωπότητος. Τούτο ισχύει καί έν σχέσει πρός νεωτέρους τινάς ερευνητάς. Αυτός ούτος ο Βούντ ηρκέσθη είς τήν περιωρισμένην αναγνώρισιν τής μητριαρχίας ώς θεσμοϋ ισχύσαντος ύφ' ώρισμένας ειδικάς συνθήκας είς ολίγους τινάς λαούς. Καί ο Α. Ελευθερόπουλος θεωρεί το μητρικόν δίκαιον ώς θεσμόν, όστις ουδέποτε ίσχυσε γενικώς. Παραλλήλως πρός το μητρικόν δίκαιον ανεπτύχθη, κατ' αυτόν, καί το πατρικόν δίκαιον.
Μετά τόν Βαχόφεν πρώτος ο Φρ. Ένγελς, βασισθείς καί επί τών ερευνών τού Μόργαν, εχαρακτήρισε τήν μητριαρχίαν ώς μίαν έκ τών γενικών βαθμίδων εξελιξεως, άς αναγκαίως διήλθεν η άνθρωπότης. Κατά τα πρώτα στάδια τής κοινωνικής εξελίξεως κατείχεν η γυνή σπουδαιοτάτην θέσιν, ασκούσαν δύναμιν μεγάλην ουχί μόνον έν τώ οίκω, αλλά και έν τώ γένει ολοκλήρω. Ό θεσμός τών γενών είχε γενικώς προέλευσιν μητριαρχικήν. Η μεγίστη τών επαναστάσεων έν τή αναπτύξει τού θεσμού τής οικογενείας προεκλήθη έκ τής ανατροπής τού μητρικού δικαίου και της νίκης τού ανδρικού στοιχείου. Παραλλήλως πρός τήν διαδικασίαν, δι’ ής έν τη εξελίξει τής κοινωνίας ήρξατo συσσωρευόμενος ο πλούτος, ησθάνθη καί ό άνήρ την ανάγκην, όπως υψωθεί υπεράνω της γυναικός και όπως έκμεταλλευθή την ανωτέραν του έν τή οικογενεία θέσιν διά νά ανατρέψη τούς όρους, ύφ' ούς κατά παράδοσιν διενηργείτο η κληρονομική διαδοχή, δημιουργών όρους ευνοούντας τα ίδια αυτού τέκνα. Η ανατροπή τών πρωτογόνων μητριαρχικών εστιών συνδέεται πρός τόν πρώτον καταμερισμόν τών έργων, όστις εσημειώθη είς τάς κοινωνίας τών ανθρώπων, τουτέστι πρός τόν καταμερισμόν, όστις προεκλήθη έκ τοϋ αποχωρισμοϋ τών φυλών τών ποιμένων καί έν γένει τών κτηνοτρόφων έκ τής μάζης τών κυνηγών. Ό Ένγελς δηλ. εξηγεί τήν μητριαρχίαν ώς φαινόμενον, το οποίον οφείλεται είς ώρισμένα οικονομικά αίτια.
Αι νεώτεραι έρευναι εμφανίζονται επικυροϋσαι μάλλον τήν υπό του Ένγελς γενομένην ερμηνείαν τού φαινομένου τής μητριαρχίας. Όχι μόνον ο Βέβελ καί οι από τού Ένγελς απ' ευθείας αρυσθέντες τα φώτα των σοσιαλισταί, αλλά καί οί ανεξαρτήτως από πάσης πολιτικής σκοπιμότητος ερευνήσαντες το περί ού ο λόγος φαινόμενον εθνολόγοι καί μελετηταί τής προϊστορίας εξηγούσι τήν μητριαρχίαν μάλλον ώς σύστημα οικονομικόν. Τούτο μάλιστα ισχύει κατ' εξοχήν έν σχέσει πρός τήν σχολήν τών «καθολικών» έθνολόγων τής Βιέννης. Η σχολή αύτη, ής κύριοι αντιπρόσωποι είναι ό Γουλ. Σμίτ και ο Γούλ. Κόππερς, διετύπωσε τήν θεωρίαν περί τών κύκλων πολιτισμού, ών οι χαρακτήρες απετέλεσαν ορμητήρια καί ουχί διαδοχικώς αναπτυχθείσας, βαθμίδας εξελίξεως. Οι τρείς ούτοι κύκλοι είναι οί εξής: ο τών ανωτέρων κυνηγών ή τού εξωγάμου πατρικού δικαίου, ο τών γεωργών ή του εξωγάμου μητρικού δικαίου και ο τών κτηνοτρόφων ή τής μεγάλης οικογένειας πατρικού δικαίου. Τό μητρικόν δίκαιοv εμφανίζεται χαρακτηρίζον πρωτογενώς μόνον τόν κύκλον τών γεωργών, όπου κύριος παράγων τής εργασίας ήτο η γυνή καί όπου έξ αντιδράσεως πρός τήν υπεροχήν της ανεπτύχθησαν το πρώτον οι μετά ταύτα σπουδαιοτάτην αποστολήν εκπληρώσαντες ανδρικοί σύνδεσμοι. Όπου απαντά, έξω τού αρχεγόνου κύκλου τών γεωργών, υπεροχή τής γυναικός, εκεί η προέλευσίς της είναι εξωγενής, δηλαδή οφείλεται είς διείσδυσιν ξένων εθίμων. Οι Σμίτ καί Κόππερς θεωρούν λοιπόν το φαινόμενον τής μητριαρχίας ώς οφειλόμενον είς τόν λόγον ότι έν τη αγροτική οικονομία η γυνή ήτο ο κύριος παράγων τής εργασίας.
Παραλλήλως έν τούτοις πρός τάς ερεύνας, ών τα συμπεράσματα μνημονεύονται ανωτέρω, εσημειώθη τελευταίως καί τάσις τις επανόδου είς τάς θεωρίας τού Βαχόφεν, αποβλέπουσα είς το νά ερμηνεύση τήν μητριαρχίαν κυρίως ώς θρησκευτικόν φαινόμενον καί ουχί απλώς ώς οικονομικόν σύστημα. Η τάσις αύτη συνδέεται πρός τα ονόματα τών τελευταίων εκδοτών και ερμηνευτών του Βαχόφεν Κ. Α. Βερνουγί καί Άλφρ. Βόϋμλερ ώς καί πρός τα ονόματα τών Χάνς Μύλεσταίν και Π. Χόνιγσχάϊμ. Ό τελευταίος ούτος ειδικώς εμφανίζει τόν μητριαρχικόν κύκλον αναγόμενον ουχί είς οικovομικά ελατήρια, αλλ' εις ειδικήν θρησκευτικήν διάθεσιν καί δή διάθεσιν τείνουσαν πρός τήν μαγείαν.
ΒΙΒΛΙΟΓΡ. -Πλήν τών γενικωτέρων έργων περί κοινωνιολογίας και ψυχολογίας των λαών: J.J. Bachofen, Mutterrecht und Urreligion (Λειψία 1927). -Friedrich Engels, Der Ursprung der Familie, des Privateigentumw und des Slaals, (έκδ. 23η, Βερολίνον 1928). -R.H. Lowie, Primitive Society (1921). -W. Η. R. Rivers, Social Organisations (1924). -Wίlh. Schmidt und Wίlh. Koppers, Der Mensch aller Zeiten, τόμ. Γ’, α' μέρ.: Gesellschafl und Wirtdchsft der Volker, Ρεγενσβούργον. -Ρaul Honigsheim, Soziologische Fragestellungen in der gegenwartigen prahistorischen und ethnologischen Literαtur (έν «Kolner Viertejahrshefte fur Soziologie, 7, Jahrg., τεύχ, 3 und 4 1928). Του αυτού, Kulturkreislehre, Prahistorisch - ethnologische Zusammenhange und primitive Kunst (έν «Ipek», jahrbuch fur prahistorische und ethnographische Kunst, Λειψία 1929). - Hans Muhlestein, Die Geburt des Abendlandes (Πότσδαμ). -Baumann, Vaterrecht und Muttrrecht in Africa (Zeitιchrift fur Ethnologie 1926 τομ. 58). -Franz Oppenheimer, System der Soziologie τόμ. Δ': Abriess einer Sozial - und Wirtschaftsgeschichte Europas uon der Volkerwanderung bis zur Gegenwarf, Erste Abteilung, (Ιένα 1929). -Μ. Brίffault, The Mothers (1927). Π.Καν.
ΠΗΓΗ:
